8 мая 2020 в 16:54 | Навіны

26 красавіка 1986 года адбыўся выбух на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі. Мільёны пацярпелых, непапраўную шкоду ўсяму жывому ў радыусе некалькіх дзясяткаў кіламетраў.

Катастрофа

Што на самой справе прывяло да аварыі, да гэтага часу дакладна не вядома. Існуе мноства версій, якія ў некаторых дэталях нават супярэчаць адзін аднаму. Аднак, дакладна вядома, што выбух на ЧАЭС прагрымеў ноччу 26 красавіка 1986 года на 4-м энергаблоку.

Для чарговага планава-папераджальнага рамонту 25 красавіка 1986 года быў запланаваны прыпынак чацвёртага энергаблока Чарнобыльскай АЭС. Выпрабоўваць павінны былі рэжым “выбягання ротара турбагенератара”, які планаваўся як дадатковая сістэма аварыйнага электразабеспячэння. За суткі да аварыі магутнасць рэактара знізілі, была адключана сістэма аварыйнага астуджэння рэактара.

Аднак у 1: 23: 38 быў зафіксаваны націск кнопкі максімальнай аварыйнай абароны: пасля пачатку выпрабавання рэакцыя не стабілізавалася, а магутнасць рэактара нарастала. Аварыйная абарона ўжо не дапамагла, і сітуацыя выйшла з-пад кантролю. Прагрымелі два выбухі з інтэрвалам у некалькі секунд, рэактар быў цалкам разбураны, а будынак энергаблока і дах машыннай залы абрынуліся часткова. Акрамя гэтага, узніклі больш за 30 ачагоў пажару: асноўныя былі падушаныя праз гадзіну, цалкам узгарання ліквідавалі да 5 раніцы 26 красавіка. Аднак пазней пажар вялікі інтэнсіўнасці паўстаў у цэнтральным зале 4-га блока. Тушылі яго з выкарыстаннем верталётнай тэхнікі да 10 мая. У некаторых крыніцах можна знайсці інфармацыю аб тым, што рэактар у прынцыпе не павінен быў працаваць у тую ноч. Але яго адключэнне перанеслі на 9 гадзін пазней, у сувязі з маючым адбыцца святкаваннем 1 Мая. Тады ў электрычнасці мелі патрэбу для завяршэння вытворчага плана. Спыніць рэактар стала задачай іншы змены, якая была да гэтага не падрыхтавана. Даследаванні таксама паказалі, што сістэмы бяспекі былі папросту адключаныя або выведзеныя з ладу-яшчэ да першага выбуху.

Радыеактыўны пар разам з вадародам разбурылі крышку рэактара вагой 1200 тон, а затым дах станцыі. І калі першы выбух некаторыя даследчыкі адносяць да хімічнага, то другі дакладна быў ядзерным, з выхадам 0,3 кілатон. Адразу пасля аварыі іншыя рэактары адключылі, а кіраванне электрастанцыяй перайшло ў аварыйны рэжым з падземнага бункера.

Відавочцы сыходзяцца ў паказаннях: за першым выбухам рушыла ўслед чырвонае полымя, за другім-блакітнае. Пасля над рэактарам падняўся «грыб».

Успаміны ўдзельнікаў ліквідацыі выбуху на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі

«Ліквідаваць фактар радыяцыі было немагчыма, але знізіць можна»

Уладзімір Камянкоў

Старшыня камітэта «Ветэраны Чарнобыля» Беларускага грамадскага аб’яднання ветэранаў Уладзімір Камянкоў у 1986 годзе быў кадравым вайскоўцам, палкоўнікам медыцынскай службы. «26 красавіка, у суботу, стаяў цёплы прыгожы дзень. Мы з жонкай былі на лецішчы пад Менскам, – успамінае ён. – Да вечара суседзі адчулі недамаганне і звярнуліся да нас. У нядзелю і мы дрэнна сябе адчулі. Можа, проста таму што гэта быў першы цёплы вясновы дзень. Але ў панядзелак я даведаўся, што ў Чарнобылі адбыўся выбух на атамнай электрастанцыі».

Уладзіміра Камянкова, які спецыялізаваўся на радыялогіі, запрасілі на сумоўе і спыталі, ці жадае ён паехаць у Чарнобыльскую зону. Адмовіцца было нельга, але не таму што ў камандзіроўку адпраўлялі ў добраахвотна-прымусовым парадку: «У 1986 годзе быў вялікі патрыятычны ўздым, у людзей было жаданне выканаць свой воінскі абавязак, бо туды накіроўваліся не толькі кадравыя вайскоўцы».

Ваенныя радыёлагі прыбылі ў сумна вядомы пасёлак Сонечны Брагінскага раёна. Адтуль актыўна эвакуіравалі людзей, вывозілі жывёл. Задачай медыкаў было максімальна знізіць радыяцыйную нагрузку на арганізм ліквідатараў.

«Мы жылі на забруджанай мясцовасці, і ліквідаваць фактар радыяцыі было немагчыма. Але знізіць было можна. Таму выпускалі памяткі, як паводзіць сябе на заражанай мясцовасці, распавядалі, што можна рабіць, што нельга. Тлумачылі, як радыяцыя трапляе ў арганізм чалавека. Бо яна паступае і з вадой, і з прадуктамі харчавання, праз паветра. Маштабы трагедыі ў першыя дні ніхто не ўяўляў», – адзначае Уладзімір Камянкоў.

Для ліквідатараў ўсталявалі гранічную дозу апрамянення – да 25 рэнтген. Як толькі яна даходзіла да гэтага ўзроўню, чалавека адпраўлялі дадому. Аднак у некаторых праблемы са здароўем пачыналіся і пры меншым апрамяненні. Тыя, хто працаваў на забруджанай тэрыторыі, мог атрымаць дозу апраменьвання ў 25 рэнтген літаральна за пару хвілін. Для параўнання, зараз нармальнай дозай для гарадскога жыхара лічыцца два рэнтгена ў год.

«Былі маладымі і думалі, што сёння-заўтра – і ўсё пройдзет»

Аляксандр Карэба

Аляксандру Карыбе прыйшлося зазірнуць у жарало палаючага рэактара, праўда, з вышыні. У год аварыі яму было 36 гадоў, ён служыў пад Наваполацкам камандзірам самага вялікага ў свеце верталёта Мі-26. «Ужо 30 красавіка мы закідвалі ў рэактар грузы. Мы былі маладымі і думалі, што сёння-заўтра-і ўсё пройдзе. Як бачыце, прайшло 33 гады, і наступствы аварыі адчуваюцца дагэтуль. Шмат нашых лётчыкаў ужо на тым свеце», – кажа Аляксандр Кареба

Яго падраздзяленне грунтавалася ў Чарнігаве, у 60 км ад атамнай станцыі. Экіпаж верталёта ўстаў у пяць раніцы, пералятаў на пляцоўку за некалькі кіламетраў ад рэактара і там загружаўся. «Цяжка злічыць, колькі верталётаў ляцелі адначасова, але яны ляцелі ланцугом працягласцю не больш за 500 метраў, – успамінае пілот. – Мы бралі дзесьці па 17 тон свінцу і закідвалі яго ў рэактар. Каб скінуць груз, трэба было ці завіснуць над рэактарам, або праляцець над ім. Сам рэактар 70 метраў вышынёй, а побач труба 175 метраў. Ніжэй гэтага апусціцца ўжо нельга. Гэта значыць, мы завісалі на вышыні каля 200 метраў і скідалі груз».

Лётчык адзначае, што сапраўдныя прычыны аварыі да гэтага не ўстаноўлены. Гавораць і аб тэхнічным стане станцыі, і аб прыродным уздзеянні. Многія схіляюцца да чалавечага фактару. «Вельмі важна, каб кожны на сваім месцы ставіўся добрасумленна да сваёй працы. Тады шмат трагедый можна пазбегнуць», – упэўнены Аляксандр Кареба.